Röportaj: Eser Akgül / eser@sagliklimarkalar.com
Kullanımı giderek yaygınlaşan online flört uygulamaları ilişkilerimizi ve aşka bakışımızı nasıl etkiledi? İlişkilerimizin Değişen Dünyası: Online Flört Online Romantizm kitabınının yazarı İrem Hattat ile online flört uygulamalarının geldiği noktayı ve ilişkilerimize olan etkilerini konuştuk. Online flört uygulamalarının cinselliğe ve aşka bakışımızı imtihandan geçirdiğini belirten Hattat, potansiyel tehlikeler konusunda da uyardı.
Biraz kendinizden bahsedebilir misiniz? Bir kitap yazma fikri nasıl doğdu?
Aslına bakarsanız eğitim ve iş hayatım finans ve davranış bilimleri üzerine ilerledi. Fakat ben kariyer hayatımda yalnızca bir alanda değil de birçok alanda kendimi geliştirmeye gayret ettim. Şu anda Aile Danışmanıyım ve Bahçeşehir Üniversitesi İletişim Fakültesinde doktora öğrencisiyim. 2002 yılından itibaren Türkiye’de Aile Sağlığı Araştırma Derneği bünyesinde halkın çift ilişkileri konularında bilinçlendirilmesi üzerine çeşitli çalışmalarda ve bilimsel araştırmalarda bulundum. Dernek çalışmalarını Hamburg, Kopenhag, Berlin, İstanbul ve Londra’da yapılan uluslararası kongrelerde sundum. 2005’te Kopenhag Avrupa Cinsel Sağlık Kongresinde Sosyo-Kültürel Faktörlerin Kadınlar Cinsel Fonksiyon Sorunlarına Etkisi konulu araştırmamla birincilik ödülüne layık görüldüm. Şu anda Aile Sağlığı Araştırma Derneği Başkan Yardımcısı olup çeşitli yazılı ve sosyal medyada konu ile ilgili köşe yazıları ve ropörtajlar ile bilgilendirme çalışmalarına devam ediyorum. Binevigazete.com da “Mutlu Aile İletişim Hattı” adlı köşemde yazılarım ve “Medikal Akademi” bünyesinde sohbet programı ile farkındalık yaratmaya gayret ediyorum. 2022 yılında İBE Business Institute ve Gedik Üniversitesi ile Aile Sağlığı Araştırma Derneği’nin ortak bir programı olan Aile Danışmanlığı Sertifika Programı Direktörlüğünü üstlendim.
2022 yılı ocak ayının başlarında bu kitabı yazmaya karar verdim. Türk, Amerikan, Hintli ve İngiliz bir arkadaş grubu ile Londra’da bir toplantının ardından kahve içiyorduk. Toplantının konusu da kadın-erkek ilişkileri üzerine olduğundan, sohbet bir anda online flört uygulamalarına geldi. Değişik ülkelerden de olsalar grubumuzda herkesin bir online flört uygulamasında hesabı vardı ve iyisinden kötüsüne pek çok tecrübe yaşamışlardı. Gördüm ki herkesin umudu online başlayan bir flört ile ruh eşini bulmak. Ben de online flörtleri, neden bu kadar popüler olduklarını, gerçek hayatta devam edip etmeyeceğini araştırıp yazmak istedim. Yazım sürecinde özellikle Amerika’da her 3 kişiden birinin, Türkiye’de her 100 kişiden 12’sinin online flört uygulamalarına girdiğini gördüğümde konunun öneminin bir kere daha farkına vardım.
Online flört uygulamaları nasıl başladı, şu an nerede?
Online flört üzerine ilk denemeler 1950’lerde Harvard ve Stanford üniversitelerindeki öğrencilerin delikli kartları (punch cards) kullanarak flört için uygun adayları bir araya getirmeleriyle başlıyor. Buna benzer bir uygulama sosyal psikoloji araştırmacıları tarafından kullanılıyor. Bu araştırmacılar tarafından programlanan bilgisayarlar, uygun flört eşlerini bulmak için adayların fiziksel özelliklerini ve kişilik testlerini sorgulayarak cevapları belirli bir formülle bir araya getiriyorlar. Bu sistem, pek çok çöpçatan servisinde kullanıldı. 1980’li yıllara geldiğimizde kişisel bilgisayarlardaki gelişmeler ile online flört servisleri de gelişmeye başlıyor.
1995 Eylül’ünde Amerika’da çöpçatanlık konusunda uzmanlaşan ilk web sitesi olan Match.com in piyasaya sürülüyor ve kısa sürede de kopyalanıyor. Aradan aşağı yukarı yirmi yıllık bir süre geçtiğinde mobil telefon uygulamaları inanılmaz ölçüde popüler hale geliyor. Amerika’daki pazar liderleri, özellikle de Tinder, Avrupa’daki takipçileri için tam bir örnek oluşturuyor; özellikle de genç jenerasyon için. Tinder Yönetim Kurulu Başkanı 2020 yılında verdiği bir röportajda Tinder’ın 2012 yılındaki çıkışından itibaren 340 milyondan fazla indirildiğini belirtiyor.
Bu şekilde romantizm ve flört bambaşka bir şekle dönüşüyor. Hem potansiyel eşlerimizle tanışma şekillerimiz hem de cinsellik ve aşk konusundaki fikirlerimiz imtihandan geçiyor. Düşünün, bir pazarlama stratejisi olarak potansiyel eşleşme adayımız yaş, bölge vb. filtrelerle önümüze seriliyor. Teknoloji artık tutku dolu ilişkileri başlatmamız, devam ettirmemiz ve sonlandırmamız için yepyeni bir dünyanın kapılarını aralıyor diyebiliriz. Bizden haberdar olanların ve bizim haberdar olduğumuz insanların sayısı arttığı gibi, onlarla iletişim içine girme olasılığımız da artıyor.
Türkiye’de kullanım sebepleri açısından diğer ülkelere göre farklılıklar var mı?
Dijital dünyada milyonlarca kişi teknolojiyi kullanarak online buluşuyor, flört ediyor, ilişkilere başlıyor ve sonlandırıyor. İnsanlar yeni yaşam koşullarında gerçek hayattaki alışılageldik ilişkilerinin tamamlayıcısı bazen de ikamesi olarak kullandıkları yeni tipte ilişkilere yöneliyor. Yaşam biçiminden mutsuz eşler, kendini duygusal yönden yoksun, reddedilmiş, terk edilmiş hisseden yıpranmış ilişkilerin tarafları da en önemli kullanıcılar. Türkiye’de de bu durum dünya ile paralel ilerliyor diyebilirim. Modern hayatta yaşadığımız ilişkilerde artık kimse rutine, monotonluğa veya ufak tartışmalara dahi katlanmak istemiyor. Bu sorunlarla başa çıkmak yerine sanal dünya çok rahat ve basit bir kaçış. Sonuçta evimizin oturma odasından hiçbir finansal zorluğa veya sorumluluğa katlanmadan gerçek kişisel ilişkilerin tadı tuzu olan duyguları ve sorunları, özgürce sosyal medyada yaratıp süsleyerek tanıttığımız ve bizleri gerçeklerden uzaklaştıran kimliklerimiz için terk ediyoruz. Biraz bilinçli, biraz da bilinçdışı bir şekilde kendimize gerçek hayatın sorunlarının ulaşamadığı bir dünya yaratıyoruz. Kendimiz de bu yalanlara inanıyoruz, çünkü istediğimiz ve gerçek dünyada bulamadığımız ilgiyi, değerli olduğumuz hissini bu sanal ortamda yakalıyoruz.
Uygulamalarda kullanıcılara daha odaklı eşleşmeler için sorulan sorular hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu kadar ayrıntılı bilgiler ilişki başlangıcı için gerekli mi sizce?
Algoritmalarla sanki sanal bir pazar yerinde potansiyel romantik eşimiz için alışveriş yapıyoruz. Bir araba satın alırmış gibi istediğimiz özelliklere göre karar veriyor, test sürüşüne çıkıyor, beğenmezsek geri verip başka birine geçiyoruz. Aşkı nasıl onaracağımızı bilmediğimizden, sanal bir dünyada “tek çözüm” olarak yeni sevgililer arayıp özlenen ilişkiyi yaratmaya çalışıyoruz. Bunu yaparken soruların cevaplarını bebekliğimizden gelen “ideal kişi” ile ilgili şemamıza uyduruyoruz. Karşımızdakinin cevapları ile boşlukları olumlu bir şekilde doldurabiliyoruz. Yani karşımızdakine daha ilk görüşte olumlu birçok özelliği atfetme eğilimindeyiz. Bu nedenle online flört uygulamalarında “ilk tıklamada aşk” sıklıkla rastladığımız bir durum. Bu uygulamalarda ilk aday eşleşmesi çekicilik ve beklentilere (filtrelerden geçerek) uygun olma üzerine. Bir fotoğraftan edindiğimiz intiba ile sevgili adayımızın kişiliğine son derece hoş özellikler atfediyoruz. Örneğin eşleştiğimiz adayın profiline bakarak esprili, romantik, zeki, seksi ve tatlı olduğu sonucunu çıkarabiliyoruz.
Online flört uygulamasını kullanarak tanışan, evlenen çift sayısı artıyor? Bunu neye bağlıyorsunuz? Daha da artacağını ön görüyor musunuz?
Yeni teknolojilerin ve mobil uygulamaların insanların hayatındaki yeri gittikçe artıyor. Ancak bence ilişkiler” her ne kadar online başlasa ve online devam etse de (ki burada kastettiğim sadece flört uygulamaları olarak değil, instagram, facebook gibi sosyal medya üzerinden tanışmalar ) esas bir ilişki adını verebilmemiz ancak bu iki kişi gerçek dünyada buluşup birbirlerinin enerjisini hissedip birbirlerinin yaşantılarına uyum sağlayabildikleri zaman mümkün oluyor. Bu durumda tanışmalar, sohbetler açısından mükemmel ruh eşi arayışı, hatta “avı” online platformlarda romantizmi ele geçiriyor diyebiliriz. Bence bu platformlarda tanışıp paylaşımlarını gerçek dünyaya taşımakta başarılı olan çiftler arttıkça evlenen çiftler de artıyor. Ancak ilk elektrik yoksa, kıvılcımlar çıkmıyorsa, o ilişki birbirini tanıma aşamasına geçemiyor. Dolayısıyla online olarak hızlıca yakınlaşıp görüşmeye karar verdiğinizde biriniz örneğin fotoğraflarda sahtekârlık yaptıysa o ilişki hemen her zaman ilk gerçek görüşmede sona eriyor. Bana sorarsanız, asıl zorluk, gerçek hayatta aynı sıcak, paylaşımcı, aşk dolu iletişimi devam ettirmekte.
Bu uygulamalar aşkı yaşayış biçimini, tanımlama şeklini değiştirecek mi sizce?
Teknoloji artık tüm hayatımızı yönettiği gibi ilişkilerimizi de yönetiyor. Bizden haberdar olanların ve bizim haberdar olduğumuz insanların sayısı arttığı gibi, onlarla iletişim içine girme olasılığımız da artıyor. Üstelik bu ilişkilerde fiziksel uzaklığın önemi olmuyor, evimizin güvenli alanında bilgilerimizi gizli tutmanın verdiği rahatlıkla bir tıklama ile sonsuz sayıda romantik eş opsiyonunu karşımızda buluyoruz. Sanal dünyada doğru online flörtü bulmak ve ilişkiyi devam ettirmek tabii ki çok daha zahmetsiz. Yüz yüze ilişkilerde her iki eşin de ilişkiye yatırım yapması bekleniyor. Bazen bu yatırım zaman, para gibi fiziksel özellikte olabiliyor, bazen de zihinsel gayret şeklinde. Buna karşın online ilişkilerde bu tarz bir yatırıma gerek olmuyor.
Ancak bu kitapta vermek istediğim mesaj, aslında hepimizin arayışının, karşımızdaki kişiyle derin bir boyutta anlaşmak, kendimizi kaybetmek ve bulmak olduğu. Bu yeni tipte ilişkilere “sanal” desek te aslında gerçek duygularla yaşanıyor, gerçek beklentiler oluşuyor.
Kitabınız günümüz ilişkilerinin iyileştirilmesi için bir formül sunuyor mu?
Özellikle “arayışta olmak“ ve “doğru insanı bulmak” eskisinden son derece farklı kavramlar… Tüm dünyanın dijitalleşmesi ile aşkın kuralları yeniden oluşuyor. Ancak doğru iletişim her şeyin sihirli çözümü. Karşıdaki kişi dinlenmeye ve anlaşılmaya ihtiyaç duyduğunda yapmamaya özen göstermemiz gereken kalıpları şöyle sıralamak istiyorum:
• Önemsizleştirmek – sorununu veya deneyimini gereksiz ve/veya önemsiz kılmak. • Ondan yana olmamak, onu desteklememek.
• Suçlamak – eleştirmek.
• Düzeltmek – ondan talep gelmeden, duruma çözüm sunmak.
• İstemeden öneri vermek – ona nasıl davranacağını veya hissedeceğini söylemek.
• Şok – onun söylediklerine kızmak veya öfkelenmek.
• Tepeden bakmak – durumu, sizin nasıl daha iyi halledebileceğinizden bahsetmek.
• Olumsuzluk – sabırsız, sinirli veya iğneleyici yanıtlar vermek.
Özetle karşıdaki kişiye gerçek hayatta da söylemlerinin her birinin sizin için önemli olduğunu, iyi bir dinleyici olduğunuzu hissettirmeniz gerekiyor.
Dijital çağda ilişkilerde neler değişti? Bu konuda kitabınızın içeriği ve vermek istediği mesaj nedir?
İlişki ve aile danışmanlığındaki deneyimlerim üzerinden, dijital çağda aşık olmak, kendini sevmek, sevilmek ve yakınlaşmanın değişimi üzerine bilgi, görüş ve çıkarımlarımı bulacaksınız. Bir anlamda dijital açık ya da kapalı kimliğiniz üzerinden ilişki yaşamaktansa gerçek “hayatınızı” nasıl daha iyi bir hale getirebileceğinizin yol haritasını sunuyorum. Kitabın hedef kitlesi; ilişki bulma amacıyla online flört edenler ya da eşinin, flörtünün ya da hayat arkadaşının gözüne bakmak yerine, günde elli kere akıllı telefonuna bakanlar… Saatlerini gerçek dünyadaki ilişkilerini onarmak yerine online olarak hiç tanımadığı kişilerle etkileşimde bulunarak geçirenler için yazıldı bu kitap. Her yaşam biçiminden mutsuz eşler, kendini duygusal yönden yoksun, reddedilmiş, terk edilmiş hisseden yıpranmış ilişkilerin tarafları da bence okumalılar.
Online ilişkilerde yaşanan en büyük problemler neler sizce?
Herkesin içinde olan güvenlik kaygısını göz ardı edemeyiz. Online dünya, saplantılı takiplerin, cinsel içerikli fotoğraflarla/videolarla yapılan şantajların , manipülasyonların cirit attığı bir platform. catfish-kedi balığı dediğimiz sahte hesaplar kişileri kandırmak üzere gayet profesyonel bir şekilde iş başında. Kalbinizin kırılma riski karşılaşacağınız sorunlar arasında en küçük olanı. Online flört şiddetinin tiplerinde birbirine benzeyen aşamalar yer alıyor. Öncelikle bir güven ve sevgi kazanımı sağlanıyor. Mağdur olan kişi sevdiği, güvendiği kişi tarafından kendinden şüphe ettirilerek sancılı bir sürece dahil edilmiş oluyor. Ardından manipülasyonda bulunan kişiye bağımlılık gelişiyor ve etki gücü daha da şiddetlenerek diğerini güçsüzleştiriyor. Kişi zamanla kontrolü diğerine bırakıyor. Bunun sonucunda karar alma gibi inisiyatif becerileri de hasar alıyor. Bu yöntemlerden haberdar olursanız, ki şu an da oldunuz, ilişki kurduğunuz kişilerin bu yöntemleri kullanarak sizi üstü örtülü bir şekilde manipüle etmesine engel olabilirsiniz.
Online flört şiddeti, görünmeyen bir şekilde yıkılmış, özsaygısını yitirmiş birçok insan yaratıyor. İster söz konusu şiddet sosyal medya platformlarından veya online flört uygulamalarından gelsin, ister sizi ilgiye muhtaç, zavallı, paranoid biri olduğunuza inandırsın online zorbalıklar günün her anında ve internet bağlantısının olduğu her yerde geçekleşebiliyor. Sanal şiddetin bu özelliğinden dolayı bu davranışla karşılaşanlar kendini her yerden saldırıya uğruyormuş ve kaçacak bir yeri kalmamış gibi hissedebiliyor. Aileye, arkadaş gruplarına rezil olma ve dışlanma korkusu yalnızlık duymalarına neden olabiliyor. Online flört şiddeti özellikle anonim bir şekilde yapılıyor ve bir sonraki zorbalık davranışının ne zaman yapılacağını tahmin etmek zorlaşabiliyor. Dolayısıyla buna maruz kalan kişi kendini sürekli bir baskı altında ve kendi evinde dahi olsa daima güvensiz hissedebiliyor.
